Deze keer hebben we het slagveld van de Tete du Violu en Bernhardstein in de Vogezen bezocht.
Er zijn nog veel resten te zien en wat me opvalt is dat er door lokale enthousiastelingen veel aandacht is besteed aan de plaatselijke historie. Er zijn meerdere wandeltochten uitgezet ten zuiden en ten noorden van de Col Ste-Marie. Er is een aparte wandeltocht vanaf het ‘Labyrinthe’ naar de bunkers op de flank van de Tete du Violu (Zunfthaus) en terug. Met goed verzorgde borden wordt aangegeven wat er te zien is. Vaak met foto’s uit de tijd (veelal uit de collectie van Robert Guerre). Mooi te zien dat het niet verkommert zoals dat op andere plaatsen vaak wel het geval kan zijn.
Je loopt deels ook over de oude grens van 1871 en langs de nog aanwezige bornes die deze voormalige grens tussen Frankrijk en Duitsland aangeven. En over de eerste frontlinies terug naar de tweede en derde linies.
Veel regen gehad deze keer. De regen maakte de fotografische omstandigheden extra uitdagend (open diafragma, hoge iso waardes, hoge kans op bewegingsonscherpte). Maar ook sfeervol met die tussen de bomen hangende mist…
De eerste dag bewandelen we de zuidkant van de Col Ste-Marie, de tweede dag de noordkant. Beide keren maken we dankbaar gebruik van de zeer informatieve site van Pierre Grande Guerre. Daarnaast is er een mooie beschrijving van de wandelingen op de website Lieux Insolites. En tenslotte hebben we een kaart vol waypoints van René gekregen. Dank aan deze collega-loopgravers.
Ste. Marie-aux-Mines heette voor 1918 Markirch en behoort tot het in 1871 door de Duitsers ingenomen Elzas/Lotharingen. Vanaf 8 augustus begint hier de oorlog met een aanval van de Fransen op de Duitse stellingen. Op 16 augustus 1914 bereiken ze Ste. Marie-aux-Mines maar op 22 augustus moeten ze zich weer terugtrekken op de Col Ste-Marie. Op 31 oktober 1914 veroveren de Diables Bleus (28e Bataillon de Chasseurs Alpins) de top en staan deze niet meer af. De Fransen bezetten de westelijke flanken, de Duitsers de oostelijke. En zo zal de situatie blijven tot aan de opmars van de geallieerden in 1918.
Dit is een overzicht van de Duitse 'Leber' sector (Duits voor het riviertje Lièpvre), ten westen van Ste. Marie-aux-Mines. De Leber sector strekte zich uit over 15 km vanaf de Chaume de Lusse (838m) in het noorden, via de Bernhardstein (856m) en Tete du Violu (995m) naar de Grand Brezouard (1229m).
 |
| Foto Pierre Grande Guerre |
 | ||||||||||
| Grosser Bilderatlas Frankreich |
 |
| Grosser Bileratlas Frankreich |
 |
| Grosser Bilderatlas Frankreich |
We nemen het wandelpad met de rode cirkel richting Cote d'Echery. Het pad staat bekend als de Chemin des Abris, of Landwehrstrasse. In deze hele sector heeft het LIR80 veel bunkers aangelegd. Een kabelbaan, een mini treinverbinding van de flank van de Tete du Violu tot de Cote d'Echery. Generatoren, water, smederij, gildehuis etc. De meesten bunkers liggen tegen de flanken van de hellingen, met onderaardse stollen in diezelfde flanken.
Tegenover het blauwe hotel op de Col staat deze oude grenspaal.
 |
| Sanitätsunterstand Hessen |
Vanaf de Landwehrstrasse konden we niet het gewenste pad lopen langs de boerderij. De eigenaar heeft het afgesloten. We zijn daarom via een ander pad rechtstreeks naar de Cote d'Echery gelopen.
Het is hier prachtig.
We komen langs de voormalige ziekenboeg voor herstellende soldaten. Vlakbij ligt het zwembad waar ik in 2016 al eens eerder geweest ben. Uniek.
 |
| Verstil & Versteend |
Vorige keer kon je vanaf hier mooi Ste. Marie-aux-Mines zien liggen.
We vervolgen de weg een paadje te laag zodat we een paar sites missen. Maar er is nog genoeg te zien.
De grot. De voorkant verstevigd met beton.
We hebben inmiddels de Tete du Violu bereikt. Bij elkaar liggen daar de Zum Lustigen Spielmann bunker en nog 2 andere.
Daarnaast ligt deze bunker
We missen de boven de Spielmann bunker liggende Flick & Flock bunker. Ik weet waar hij ligt maar vanaf de weg was hij niet zichtbaar.
We naderen een klein voormalig soldatenkerkhof met de stéle van het Bayerische Ersatz Batallion 58. Van het kerkhof geen spoor meer.
Iets verderop Reinhards Eck
 |
| Grosser Bilderatlas Frankreich |
Het zijn nog geen haarspeldbochten maar het gaat hier wel omhoog. We naderen de collet du Violu.
Op de collet is het guur. Het regent, waait en het is veel kouder dan op de beschutte hellingen.
Er staat gelukkig een schuilhut van de Club Vosgiennes. In de winter wordt hier gelanglauft en verderop staat een skilift.
En de Arbre de la Liberté. In 1918 geplant door de Amerikanen.
 |
| Lunch! |
Op deze col staat ook een stéle ter herinnering van de verovering op 31 oktober 1914 van de top van de Tete du Violu door het 28e Bataillon de Chasseurs Alpins Francais.
We vervolgen de tocht via het blauw-wit-blauw gemarkeerde pad en komen bij het uitzichtpunt, genaamd de Grande Vue. Op heldere dagen dan.
Vergeet niet dat hier hard is gevochten.
 |
| Grosser Bilderatlas Frankreich |
 |
| Grosser Bilderatlas Frankreich |
 |
| Foto Lieux-Insolites |
En dan... ja dan. Dan komen we bij echt heel veel en ook bijzondere bunkers. Gebouwd tegen de helling, beschut tegen het artilleriegeschut van de Fransen, hebben de Duitsers hier een half dorp gebouwd.
Veel bunkers zijn voorzien van een informatiepaneel. Ziet er goed en redelijk nieuw uit. Chapeau!
Het licht en telefoonstation Haus Thomas met de naast- en lager gelegen abris
Moody forest
Een waterput met gewapend beton er omheen
Een abri met ingang naar het souterrain. Bijna elke bunker hier heeft zoals gezegd ingangen naar stollen in de berg. Pierre Grande Guerre vergelijkt het met een Zwitserse gatenkaas. Vergeet niet dat er 16.000 soldaten in dit gebied gelegerd waren en dat deze ook allemaal ergens moesten eten, slapen etc.
Vlakbij (alles ligt vlak bij elkaar) een sokkel van een mijnenwerper en een herinneringsplaat van het Brigade Ersatz Bataillon 84
Het machinehuis van een kabelbaan
De smederij
Het munitiehuis
Een Zunfthaus (Gildehuis, er zijn er 2). Hier waren ambachtslieden gevestigd die zich bezig hielden met het onderhoud van machines, schoenen, geweren etc.
Het tweede Zunfthaus
En dan hebben we een heel groot deel nog niet eens gezien...
We lopen verder, we willen tenslotte voor het donker in het hotel zijn. We verlaten de derde en tweede linie en lopen richting de eerste Duitse linie. In de verte zien we de eerste mitrailleur bunker.
Dit is de Rentnerturm, bunker voor gepensioneerden... Dit is de Duitse eerste linie.
Iets verderop staat een bijzondere bunker met een betonnen verdieping er op, de Betonturm. Vanaf de verdieping perfect zicht op de vijand.
Met onderaardse toegang, trap er in, op de 1e verdieping schietgaten. Nog niet eerder gezien.
 |
| Foto Pierre Grande Guerre |
 |
| Foto Pierre Grande Guerre |
Ook het bordje op de boom geeft aan: hier is hard gevochten
Naast de Betonturm ligt een diepe schacht van een Ladungswerfer.
En achter de Betonturm deze blok beton. Uit het gat in het midden stak een periscoop. Zonder bomen had je een goed uitzicht op de Franse eerste linie.
Deze bunker met volop ijzeren staven en platen rondom behoorde ook tot het Betonturm bastion
Een klein stukje verder richting Franse linies
Dit is het Labyrinthe. Vanaf hier is de goed verzorgde wandeling richting Zunfthaus & co uitgezet.
Dit was de eerste Franse linie, vergeven van de loopgraven. Hier zie je ook weer het pokdalige landschap terug van de vele gevallen granaten. De eerste Duitse linie is akelig dichtbij.
En we staan hier recht op de voormalige staatsgrens uit 1871.
We vervolgen onze weg over deze voormalige staatsgrens.De Duitsers hebben de meeste bunkers zelf opgeblazen bij hun terugtocht in 1918.
En uiteindelijk komen we weer aan op de Col Ste. Marie
Het is mooi geweest voor vandaag. Op naar Chalet Pierre op de Cote d'Echery voor een welverdiend biertje. Daar aangekomen worden we onthaald door tientallen krijsende varkens. Etenstijd! Komt dat goed uit.
De traditionele selfie van het biertje vergeten te maken, dan maar eentje van het ontbijt van de volgende dag
Vandaag gaan we de noordkant verkennen. Terug naar de Col dus.
Achter de stéle voor luitenants Sternberg en Boudet (gestorven 22 augustus 1914) lopen we rechts het pad in richting Franse begraafplaats.
Terug naar het pad komen we al snel de stéle tegen ter herinnering van soldaat Richter
Verder ligt een prachtig monument, de Hessische Löwe. Deze zal in mijn herinnering voortleven als de laatste foto die met mijn 500d gemaakt zal worden. Mijn oude camera bezwijkt onder de regen. Hij wil niet meer, niets meer. Gelukkig heeft mijn maat een 2e camera bij die ik mag gebruiken.
Verderop het pad weer een mooi overblijfsel van kamp Hegelau. In de jaren was dit een groot kamp met allerlei voorzieningen. Tegenwoordig rest daarvan niets meer. Behalve de Waschanstalt (de wasplaats)
 |
| Foto Pierre Grande Guerre |
 |
| Foto Pierre Grande Guerre |
Ook hier lopen we weer over de voormalige grens. Deze wandeling is veel korter dan die van gisteren maar kent wel een paar pittige klimmetjes
Vanaf de Roche des Chèvres loopt een versterkte fortificatie langs de rand van de Haute de Faite naar Chateau de Faite. Veel loopgraven en een uitzicht op Frankrijk.
Langs de loopgraven lopend volgen meer met bunkers versterkte rotsen.
Een MG bunker, de Adlershorst
Verder naar beneden lopend deze bunker van granietblokken
Nog iets verder, 2 identieke Lutzow bunkers en een gebetonneerde stollen
Dan komen we weer aan bij de Col. We zijn zeiknat. We zijn er ook een beetje klaar mee en moeten nog een eind terug rijden. Genoeg geweest. De Duitse begraafplaats bij Ste. Marie-aux-Mines komt nog wel een keer.
Volgend jaar weer.
